Racisme terminologie

Als het in de media over racisme gaat, hoor je vaak verschillende termen voorbijkomen zoals stereotype, vooroordelen en micro-agressies. Maar wat betekenen deze termen nou eigenlijk? Hieronder lees je wat er met deze termen bedoeld wordt.

Discriminatie en racisme 

Discriminatie betekent iemand of een bepaalde groep mensen anders behandelen, achterstellen of uitsluiten op grond van kenmerken die er in die situatie niet toe doen.¹ Volgens de Nederlandse grondwet is discriminatie verboden op grond van afkomst, huidskleur (ras), godsdienst, leeftijd, seksuele geaardheid, sekse, beperking en leeftijd. Dit wordt ook wel feitelijke discriminatie genoemd. Als je een uitspraak of gedrag interpreteert als discriminatie, dan wordt dit ervaren discriminatie genoemd. Toch komt discriminatie nog veel voor, bijvoorbeeld op terreinen zoals op de arbeidsmarkt, school of in de openbare ruimte 

Discriminatie op grond van afkomst, etniciteit en huidskleur (ras) wordt ook wel rassendiscriminatie of racisme genoemd. Naast deze juridische definitieverwijst racisme ook naar een ideologie of idee waarbij ervan uitgegaan wordt dat mensen op basis van kenmerken, zoals huidskleur, afkomst en etniciteit (o.a. gedeelde cultuur en geschiedenis) in duidelijke vaststaande groepen kunnen worden verdeeld.² Deze rassen zijn echter zelf door de mens bedacht, want feitelijk zijn alle mensen genetisch voor 99,9% aan elkaar gelijk. Daarnaast wordt met racisme geïmpliceerd dat een bepaald ‘ras’ superieur is aan het andereRacisme kan zich in verschillende vormen voordoen. Zo kan het zich uiten in racistisch schelden zoals ‘[scheldwoord] Chinees, ga terug naar je eigen land!’, maar ook in ongelijke behandeling zoals geweigerd worden voor een café, omdat je er Aziatisch uitziet. Als een bepaalde groep structureel wordt buitengesloten op basis van geschreven of ongeschreven regels, dan noemt men dit institutioneel racisme. Een voorbeeld van institutioneel racisme is structureel vaker worden afgewezen voor een bezichtiging van een huurwoning dan mensen met een Westers klinkende naam.³

Denkpatronen als voedingsbodem voor racisme 

Uit onderzoek blijkt dat stereotypen en vooroordelen belangrijke voorspellers zijn voor discriminatie en racisme. Stereotypen zijn overdreven en generaliserende beelden of opvattingen over mensen uit een groep. Deze beelden worden gebruikt om informatie te categoriseren en de werkelijkheid te versimpelenZe kunnen zowel positieve als negatieve kenmerken bevatten, maar zijn altijd inaccuraat als ze toegepast worden op ieder groepslid.⁵ Zo kan een negatieve stereotypering zijn dat alle Chinese Nederlanders slecht Nederlands spreken. Dit is niet alleen beledigend, maar het geldt ook zeker niet voor alle Chinese NederlandersEen positieve stereotypering is bijvoorbeeld dat alle Chinese Nederlanders goed zijn in wiskunde. Dit komt misschien positief over, maar het kan heel ongemakkelijk aanvoelen voor diegene die het te horen krijgt. Diegene wil helemaal niet worden voorgetrokken als ‘betere’ persoon. Mensen die geconfronteerd worden met positieve discriminatikunnen zich ook minderwaardig voelen, omdat ze niet in het stereotype passen en dus niet aan de verwachtingen voldoen. Daarnaast kunnen mensen die positieve discriminatie toepassen zich ook minderwaardig voelen ‘Ik ben geen Chinees, dus ik zal wel minder goed zijn in rekenen en piano spelen dan elke andere Chinees’’. Dit gevoel van minderwaardigheid kan zich weer uiten in pesterijen en/of een machtsconflict. Vooroordelen zijn anders dan stereotypen en bevatten negatieve gevoelens ten aanzien van groepen mensen. Vooroordelen gaan over een gebrek aan waardering en het hebben van een (zekere mate van) afkeer van mensen omdat ze worden gerekend tot een bepaalde groep. Mensen kunnen hier zowel bewust als onbewust van zijn. Zo kan iemand zich niet bewust zijn van zijn vooroordelen ten aanzien van bijvoorbeeld mensen met een Aziatisch uiterlijk, maar daar wel naar handelen. Bijvoorbeeld door niet naast iemand met een Aziatisch uiterlijk te gaan zitten, omdat hij denkt dat alle Aziaten vies zijn. Als een negatief vooroordeel over een groep mensen breed door mensen in de samenleving gedeeld wordt, dan noemen we dat ook wel een (publiek) stigma.⁷   


Alledaags racisme 
 

Vooroordelen kunnen zich daarnaast ook uiten in microagressies (microaggressions)Microagressies zijn alledaags subtiel gedrag – verbaal of non-verbaal en opzettelijk of onopzettelijk – tegen groepen in de samenleving die voortkomen uit vooroordelen. Deze opmerkingen zijn vaak denigrerend en beledigendEen voorbeeld hiervan is “Chingchangchong, waarom praat je niet terug?” of als iemand je vraagt waar je nou écht vandaan komt. Het is mentaal erg pijnlijk als mensen grappen maken die overduidelijk over je afkomst of uiterlijk gaan. Het kan behoorlijk steken en daarom noemen ze microagressies soms ook wel muggenprikjes. Eéntje is niet zo erg, maar als je er honderden binnen een bepaalde tijd krijgt, is het toch enorm pijnlijk.  

Ook kan discriminatie soms samengaan met pesten. Pesten gebeurt als iemand gedurende langere tijd door anderen beledigd wordt op manieren die leiden tot fysieke verwonding en/of psychisch lijden. Het kan variëren van woordgrapjes tot structureel geweld of afpersing. In extreme gevallen kan het leiden tot zelfdoding. De bekendste vormen zijn pesten op school en pesten op de werkvloer. Maar ook daarbuiten kan pesten voorkomen zoals op straat, bij het sporten of bij hobbygroepjes. Pesten is structureel en brengt het slachtoffer tot wanhoop. Pesten kan ook samengaan met racistische opmerkingen, bijvoorbeeld: “Jij mag niet bij ons groepje, stink Chinees.’’ Zulke racistische opmerkingen kunnen worden ervaren als aanvallen op de waarden, loyaliteiten en verplichtingen die centraal staan in iemands identiteitsgevoel en eigenwaarde. Daarom kunnen dit soort opmerkingen als extra pijnlijk worden ervaren.

Coping strategieën en afweermechanismes 

Mensen die met discriminatie, racismepesten te maken krijgen, ontwikkelen soms verschillende coping strategieën, dit zijnmanieren om met stressvolle of problematische situaties om te gaan. Eén van deze coping strategieën is normaliseren. Normaliseren is het normaal maken van bijvoorbeeld racisme en discriminatieHierbij worden vaak zinnen gebruikt als ‘’het gebeurt al zolang, alsof ik dat kan veranderen’’ o‘’het hoort gewoon bij het leven in Nederland’’. Andere vormen van coping mechanismes zijn bijvoorbeeld vermijding, confrontatie of steun zoeken bij anderen. 

Omdat racisme diepgeworteld is in de samenleving, is het vaak moeilijk voor mensen om met antiracistische kritiek om te gaan. Wanneer mensen geconfronteerd worden met kritiek op racistische uitspraken of gedragingen, schieten ze daarom vaak snel in een van hun afweermechanismeszoals verdedigingsstrategieën om je te beschermen tegen pijnlijke gevoelens. Eén voorbeeld van een afweermachismes is gaslightingGaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de realiteit van het slachtoffer in twijfel wordt getrokken. Bagatelliseren is hier een vorm van en verwijst naar het wegschuiven van bijvoorbeeld pesterijen, discriminatie en racisme door het kleiner te maken dan het daadwerkelijk is.⁹ Het effect van gaslighting is dat het slachtoffer zich niet gehoord en erkend voelt, maar ook een angst ontwikkelt om dit later nog een keer te benoemen. Gaslighting kan in allerlei situaties voorkomen, bijvoorbeeld als iemand een racistische opmerking maakt en je er iets van zegt. Veelgehoorde opmerkingen zijn: “het is maar een grapje”, “ik bedoelde het niet zo, je reageert veel te gevoelig” of “aar maak je je druk om? Als je naar groep x kijkt, zij hebben te maken met fysiek geweld!” worden met kritiek over adoptie, bijvoorbeeld door opmerkingen zoals, “maar je hebt nu toch een liefdevol gezin waar je bij woont?” of “als je in land x was gebleven, dan had je het veel slechter, je zou dankbaar moeten zijn’’.

Omdat racisme zo diepgeworteld is in de samenleving, zie je deze afweermechanismes dan ook vaak bij witte mensen in racismedebatten. Zo kunnen ze zich op verschillende manieren uiten: woede, angst, schuldgevoelens, stilte, huilen of zelfs letterlijk weggaan wanneer ze geconfronteerd worden met zaken die huidskleur en racisme betreffen. Dit komt vaak omdat ze zich niet bewust zijn van hun eigen white privilege of dit simpelweg niet willen erkennen. White privilege ofwel wit privilege is een concept dat verwijst naar de onzichtbare en grotendeels onbesproken voordelen waarvan witte mensen in het alledaagse leven van genieten enkel op basis van hun witte huidskleur. Al deze voordelen zijn voor hen zo vanzelfsprekend dat het hen bijna nooit opvaltZo kunnen ze bijvoorbeeld te laat komen, zonder dat het aan hun huidskleur wordt gekoppeld, zien ze zichzelf terug in magazines en tv-series zonder erbij na te denken en hoeven ze niet na te denken over of ze worden nageroepen vanwege hun huidskleur. Echter, dit betekent niet dat witte mensen geen moeilijk leven kunnen hebben, maar dat hun huidskleur nooit reden is geweest om nadelig te worden behandeld. 


Meld discriminatie en racisme!
 

Word je zelf racistisch nageroepen of buitengesloten vanwege je Aziatische afkomst of uiterlijk? Meld discriminatie via de app Discriminatiemelder of bij een antidiscriminatiebureau bij jou in de buurt. Ook als je niet zelf degene bent die gediscrimineerd wordt, kun je een melding maken bij een antidiscriminatiebureau. Bijvoorbeeld als je een vriend(in) of familielid hebt die racistisch bejegend wordt. Het is niet alleen belangrijk om de omvang van racisme beter in kaart te brengen, maar ook kun je advies vragen over hoe je kan omgaan met de situatie.